Blog

Πανελλαδικές εξετάσεις ημερήσιου και εσπερινού Γενικού Λυκείου

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Πανελλαδικές εξετάσεις ημερήσιου και εσπερινού Γενικού Λυκείου

ΔΕΥΤΕΡΑ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ 2021

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Κείμενο 1

Το αύριο δεν είναι πια αδιαπέραστο πέπλο

Πριν από την κατάρρευση της ιδέας της προόδου, το αύριο ήταν πάντα φωτεινό, ανακουφιστικά καλύτερο από το παρόν, μια εποχή πρωτόγνωρων επιτευγμάτων και θαυμάτων. Η κατάρρευση των μεγάλων αφηγήσεων για το μέλλον, οι ολοκληρωτισμοί του 20ού αιώνα και η ανάδυση σοβαρών παγκόσμιων απειλών ύψωσαν μαύρο τείχος στο αύριο, δίνοντας θέση μόνο στα ατομικά οράματα, συρρίκνωσαν όλες τις προσδοκίες στο τώρα. Όμως, η τελευταία κρίση κατάφερε ένα απροσδόκητο πλήγμα στο παρόν και στη λατρεία του, θυμίζοντας ότι το μέλλον νοηματοδοτεί κάθε μας πράξη, η απαλοιφή του σημαίνει και απαλοιφή όλης της παρελθούσας ανθρώπινης εμπειρίας.
Σε έρευνα του Pew Research Center, περίπου χίλιοι ειδικοί, πρωτοπόροι στην έρευνα και στην καινοτομία, ηγετικές φυσιογνωμίες στην πολιτική και στην οικονομία, ακτιβιστές, σκιαγράφησαν την κανονικότητα του 2025, συμφωνώντας ότι θα είναι περισσότερο τεχνολογική. Το 47% δήλωσε ότι η ζωή θα είναι χειρότερη για τους περισσότερους ανθρώπους. Δίνοντας στο μέλλον το βάρος της σημερινής πραγματικότητας, προέβλεψαν ότι θα έχουν αυξηθεί οι κοινωνικές και φυλετικές ανισότητες, η μαζική επιτήρηση για λόγους ασφαλείας, οι ανελευθερίες, ο αυταρχισμός, αλλά και το ψηφιακό έγκλημα, η ανεξέλεγκτη παραπληροφόρηση, η ψηφιακή προπαγάνδα, η κοινωνική πόλωση, η ρητορική μίσους, οι διενέξεις κρατών. Θα έχει περιοριστεί η δυνατότητα ορθολογικής συζήτησης και χάραξης πολιτικής βάσει τεκμηρίων. Θα έχουν χαθεί θέσεις εργασίας λόγω αυτοματισμού, και μαζί μέρος της ψυχικής υγείας και της κοινωνικής συνοχής.
Το 39% δήλωσε, αντιθέτως, πως το 2025 η ζωή θα είναι καλύτερη για τους περισσότερους ανθρώπους, πιο εύκολη σε έναν τηλε-κόσμο με νέα όπλα κατά αναδυόμενων απειλών, με έξυπνες πόλεις, έξυπνες υπηρεσίες, ασφαλέστερα συστήματα, που θα αναδιατάξουν τα πρότυπα και τους χώρους εργασίας, θα βελτιώσουν την υγειονομική περίθαλψη, την κοινωνική συμβίωση, την οικογενειακή ζωή, θα εξασφαλίσουν καθαρότερο περιβάλλον και υψηλότερη ποιότητα ζωής. Οι κρίσεις ενισχύουν την ενσυναίσθηση εμπρός στα κοινά δεινά, τη θετική κοινωνική απόκριση, είπαν. Ο φόβος γίνεται ένα ανθρώπινο αντανακλαστικό, ακίνδυνο για την εξάσκηση των πράξεων.
Πάντως, όπως αφηγείται η Ιστορία, δεν επιβεβαιώθηκαν ούτε οι μεγάλοι φόβοι ούτε οι υψηλές προσδοκίες που έτρεφαν οι άνθρωποι ανά τους αιώνες. Προβλέψεις που αναστάτωναν γενιές δεν επαληθεύτηκαν ποτέ.
Όμως το παρόν δεν μας αποτρέπει πια να φανταστούμε το μέλλον, το αντίστροφο. Το αύριο, από αδιαπέραστο πέπλο, γίνεται και πάλι πεδίο εκκόλαψης* προσδοκιών. Σωρεύουμε δυνάμεις ενάντια στα μελλοντικά ερείπια. Επιμένουμε στην ανάσα της προσμονής, νιώθουμε ήδη τον αέρα της απαντοχής** να καίει τα χείλη μας. Άλλωστε, τι άλλο μπορούμε να κάνουμε;
* εκκόλαψη: (μτφ) η πλήρης διαμόρφωση και εμφάνιση υπό την επίδραση ορισμένου περιβάλλοντος
** απαντοχή: το να περιμένει κανείς να συμβεί κάτι, η ελπίδα, η προσδοκία ευνοϊκής εξέλιξης
Διασκευή από τον ημερήσιο Τύπο (21-03-2021)

Κείμενο 2

Τι περιμένουν τελικά από τις σπουδές τους, ποιες οι σκέψεις, οι επιθυμίες, τα όνειρα και οι απόψεις τελειοφοίτων; «Όταν με ρωτούν με τι θέλω να ασχοληθώ, δεν έχω ποτέ κάποιο συγκεκριμένο επάγγελμα στο μυαλό μου. Θέλω μια δουλειά δημιουργική, ένα εργασιακό περιβάλλον που θα μου επιτρέπει να εξελίσσομαι ως άνθρωπος, να ταξιδεύω, να διευρύνω τους ορίζοντές μου, να υπερασπίζομαι τα δικαιώματα όλων των πλασμάτων και να βάλω και εγώ το λιθαράκι μου στη δόμηση μιας κοινωνίας ισότητας» λέει η Τάνια από το 1ο Γενικό Λύκειο Χανίων. «Από τη μια πλευρά θα ήθελα να αφήσω τη ζωή μου να με οδηγήσει και από την άλλη, ζώντας σε μια χώρα χωρίς σίγουρη επαγγελματική αποκατάσταση, τίποτα δεν είναι βέβαιο. Θα ήθελα να έχω την ευκαιρία να ασχοληθώ πραγματικά με την έρευνα και να ταξιδέψω στο εξωτερικό, όχι για μόνιμη εγκατάσταση. Θα ήθελα να προσφέρω μέσα από το επάγγελμά μου στην κοινωνία, να ξεπληρώσω όλα αυτά που μου πρόσφερε η Ελλάδα, όσο πληγωμένη και αν είναι, και οι άνθρωποι που με μεγάλωσαν και με δίδαξαν» επισημαίνει η Αντωνία.
Όσο για τον επαγγελματικό προσανατολισμό, λέει ο Σπύρος «πρέπει να είναι αναπόσπαστο κομμάτι της σχολικής πορείας, και μάλιστα θα πρέπει να εντάσσεται στο σχολικό πρόγραμμα από το Γυμνάσιο. Όσον αφορά την κοινωνία, το πρόβλημα που παρουσιάζεται λόγω του ελλιπούς επαγγελματικού προσανατολισμού είναι η προτίμηση δημοφιλών επαγγελμάτων και η αδιαφορία προς τα υπόλοιπα. Οι περισσότεροι μαθητές ακολουθούν την πεπατημένη, με αποτέλεσμα τον κορεσμό ορισμένων επαγγελμάτων και την αύξηση της ανεργίας». Ενώ η Αλεξάνδρα συνεχίζει λέγοντας ότι «ως τελειόφοιτοι, βλέποντας την αδυναμία ένταξης στην ελληνική αγορά εργασίας, νιώθουμε εγκλωβισμένοι σε μια χώρα επαγγελματικά υπανάπτυκτη, καθώς τα ποσοστά ανεργίας αυξάνονται και η ανάγκη για επιβίωση υπερβαίνει την ικανοποίηση προσδοκιών και ονείρων. Η αγορά εργασίας σε μεγάλο ποσοστό δεν προσφέρει επαγγελματική ανέλιξη, καταπιέζει τις ανεξάρτητες επιχειρήσεις και τους ελεύθερους επαγγελματίες. Λόγω της δυσμενούς οικονομικής κατάστασης της χώρας, πολλοί νέοι καταλήγουν να συμβιβάζονται με μη επιθυμητές θέσεις εργασίας ή να καταφεύγουν σε άλλες χώρες με περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες».
Διασκευή από τον ημερήσιο Τύπο (24-05-2021)

Κείμενο 3

Στον Σείριο*
Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά
ποτέ δε βάλαν έγνοια στην καρδιά
δεν είδανε πολέμους και θανάτους
και πάνω απ’ τη γαλάζια τους ποδιά
φοράν τις Κυριακές τα γιορτινά τους.

Τις νύχτες που κοιτάν τον ουρανό
έν’ άστρο σα φτερό θαλασσινό
παράξενα παιδεύει το μυαλό τους
τους φαίνεται καράβι μακρινό
και πάνε και ρωτάν τον δάσκαλό τους.

Αυτή, τους λέει, παιδιά μου είναι η γη,
του σύμπαντος αρρώστια και πληγή:
εκεί τραγούδια λένε, γράφουν στίχους,
κι ακούραστοι του ονείρου κυνηγοί
κεντάνε με συνθήματα τους τοίχους.

Στον Σείριο δακρύσαν τα παιδιά
και βάλαν από εκείνη τη βραδιά
μιαν έγνοια στη μικρούλα τους καρδιά.

* Σείριος: το όνομα ενός φωτεινού αστεριού
Νίκος Γκάτσος, Κείμενα της νεώτερης λογοτεχνίας (και απόψεις για την ποίηση), Γ. Σπανός κ.ά, 1987

Θέμα Α 

Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο της δεύτερης παραγράφου του Κειμένου 2 «Όσο για τον επαγγελματικό προσανατολισμό… με περισσότερες επαγγελματικές ευκαιρίες» (60-70 λέξεις).

 Μονάδες 15 

Ενδεικτική απάντηση: Στο απόσπασμα μαρτυρίες τελειόφοιτων προβάλλουν τον προβληματισμό τους για την απουσία επαγγελματικού προσανατολισμού και το δυσοίωνο μέλλον του στην αγορά εργασίας. Ο επαγγελματικός προσανατολισμός επιβάλλεται ήδη από το Γυμνάσιο ώστε οι μαθητές να αποφεύγουν κορεσμένους εργασιακούς χώρους που τους οδηγούν στην ανεργία. Αυτή η ψυχοφθόρα προοπτική θέτει ως επαγγελματική προτεραιότητα τις υλικές ανάγκες που σε συνδυασμό με τις ελάχιστες ευκαιρίες για εξέλιξη κα περιορισμό των ελεύθερων επαγγελμάτων ωθούν τους νέους στο συμβιβασμό ή στη μετανάστευση.

 

Θέμα Β 

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το Κείμενο 1, τις παρακάτω περιόδους λόγου, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο, τη λέξη Σωστό ή Λάθος: 

α. Προτού αμφισβητηθεί η έννοια της προόδου, οι άνθρωποι έβλεπαν με αισιοδοξία το μέλλον. ΣΩΣΤΟ

β. Κατά την τελευταία κρίση, κλονίστηκε η πίστη στο παρόν. ΣΩΣΤΟ

γ. Σύμφωνα με την έρευνα, το 47% δήλωσε ότι στο μέλλον θα μειωθεί η ανεξέλεγκτη παραπληροφόρηση. ΛΑΘΟΣ

δ. Δεν επαληθεύτηκαν ποτέ ιστορικά τα πολύ απαισιόδοξα ή τα πολύ αισιόδοξα σενάρια για την πορεία του ανθρώπου. ΣΩΣΤΟ

ε. Το παρόν δεν μας επιτρέπει πλέον να οραματιστούμε το μέλλον. ΛΑΘΟΣ

Μονάδες 10 

Β2. α. Να γράψετε δύο τίτλους που να αποδίδουν το περιεχόμενο του Κειμένου 2, έναν με κυριολεκτική κι έναν με μεταφορική χρήση της γλώσσας (μονάδες 8). 

Ενδεικτική απάντηση

– Τίτλος με κυριολεκτική χρήση της γλώσσας: Αγωνία των νέων για το μελλοντικό τους επάγγελμα

– Τίτλος με μεταφορική χρήση της γλώσσας: Επάγγελμα: ένα θολό τοπίο

β. Τι επιδιώκεται με τη χρήση στατιστικών στοιχείων στο Κείμενο 1 (μονάδες 3) και τι με την εκτεταμένη χρήση μαρτυριών στο Κείμενο 2 (μονάδες 4); 

Μονάδες 15 

Ενδεικτική απάντηση

Στο κείμενο 1 αναφέρεται έρευνα του Pew Research Center σύμφωνα με την οποία ο κόσμος στο άμεσο μέλλον θα είναι περισσότερο τεχνολογικός. Η αξιοποίηση στατιστικών στοιχείων τεκμηριώνουν τις δυο αντίθετα διαμορφούμενες θέσεις σχετικά με την επίδραση της τεχνολογίας στη ζωή μας προσδίδοντας αξιοπιστία και εγκυρότητα στις απόψεις της συντάκτριας. Ειδικότερα, το 47% αναμένει τις αρνητικές προεκτάσεις της τεχνολογίας σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας («Το 47% δήλωσε … κοινωνικής συνοχής»), ενώ το 39% υποστηρίζει ότι η τεχνολογία θα μας εξασφαλίσει ποιότητα ζωής («Το 39% δήλωσε … των πράξεων»).

Στο κείμενο 2 εντοπίζεται εκτεταμένη χρήση μαρτυριών από τελειόφοιτους που προβληματίζονται για το ζήτημα των επαγγελματικών επιλογών και της αποκατάστασής τους. Πρόκειται για προσωπικούς προβληματισμούς που αποδίδονται σε ευθύ λόγο, στοιχείο που εξασφαλίζει από τη μια σαφήνεια και από την άλλη τόνο βιωματικό και ύφος άμεσο, ζωντανό, παραστατικό. Συγκεκριμένα, κάποιοι νέοι προβληματίζονται για το επαγγελματικό τους μέλλον σε μια χώρα επαγγελματικά υπανάπτυκτη, καθώς επιθυμούν τόσο την προσωπική τους εξέλιξη όσο και την κοινωνική προσφορά. Άλλοι τονίζουν την αναγκαιότητα του επαγγελματικού προσανατολισμού και άλλοι προβληματίζονται για τις δυσοίωνες συνθήκες που επικρατούν στην αγορά εργασίας που σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση της χώρας  ωθούν τους νέους στον συμβιβασμό ή στη μετανάστευση.

Β3. Πρόθεση της συντάκτριας του Κειμένου 1, στην τελευταία παράγραφο «Όμως το παρόν… μπορούμε να κάνουμε;», είναι να ευαισθητοποιήσει τους/τις αναγνώστες/αναγνώστριες. Να αναφέρετε τρεις (3) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές με τις οποίες επιτυγχάνει τον στόχο της, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία (μονάδες 6), και να εξηγήσετε τη λειτουργία της καθεμιάς από αυτές στο κείμενο (μονάδες 9). 

Μονάδες 15 

Ενδεικτική απάντηση

Η συντάκτρια του κειμένου 1 στην τελευταία παράγραφο έχει ως πρόθεση την ευαισθητοποίηση του αναγνώστη για την ευοίωνη προοπτική της τεχνολογικής ανάπτυξης. Οι γλωσσικές επιλογές με τις οποίες το επιτυγχάνει είναι οι εξής:

1. Μεταφορά: «αδιαπέραστο πέπλο», «πεδίο εκκόλαψης προσδοκιών»

Λειτουργία: η χρήση της μεταφοράς αναδεικνύει με ζωντανό και παραστατικό τρόπο ότι το μέλλον από αβέβαιο γίνεται ελπιδοφόρο.

2. Χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου: «φανταστούμε», «επιμένουμε»

Λειτουργία: με τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου εκφράζεται συλλογικότητα και καθολικότητα, αφού η συντάκτρια εντάσσει και τον εαυτό της στο σύνολο των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν την τεχνολογική πρόοδο αισιόδοξα. Επομένως, διευκολύνεται η επικοινωνία του πομπού με τον δέκτη. Παράλληλα, το ύφος καθίσταται άμεσο, οικείο και παραστατικό, ενώ με υπαινικτικό τρόπο δηλώνεται η συλλογική ευθύνη για την αισιόδοξη θέαση του μέλλοντος.

3. Χρήση ρητορικού ερωτήματος: «Άλλωστε, τι άλλο μπορούμε να κάνουμε;»

Λειτουργία: το συγκεκριμένο ρητορικό ερώτημα αντιστοιχεί με ισχυρή άρνηση προσδίδοντας αποδεικτική αξία στη θέση της συντάκτριας για την προσδοκία μιας ευνοϊκής εξέλιξης του κόσμου που αποτελεί μονόδρομο. Το ύφος καθίσταται ζωηρό και παραστατικό προσελκύοντας το  ενδιαφέρον του αναγνώστη αλλά και διεγείροντας τον προβληματισμό του.

Θέμα Γ 

Γ1. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, 

«Στον Σείριο δακρύσαν τα παιδιά 

και βάλαν από εκείνη τη βραδιά 

μιαν έγνοια στη μικρούλα τους καρδιά.»; 

Να απαντήσετε, αξιοποιώντας τρεις (3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες του ποιήματος. 

Θα ήσαστε ικανοποιημένοι/ες ή δυσαρεστημένοι/ες, αν ζούσατε, όπως τα παιδιά στον Σείριο και γιατί; (150-200 λέξεις) 

Μονάδες 15 

Ενδεικτική απάντηση

Τα παιδιά στον Σείριο, κατά τη γνώμη μου, δακρύζουν, γιατί αντιλαμβάνονται ότι η ανέμελη και ιδανική ζωή τους, συγκριτικά με τη ζωή στη Γη που εμφανίζει δυσκολίες και προβλήματα, δεν είναι τόσο ενδιαφέρουσα και ελκυστική.

ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ (ενδεικτική αναφορά)

  • Μεταφορά «ποτέ δε βάλαν έγνοια στην καρδιά»: με ζωντανό και παραστατικό τρόπο παρουσιάζεται η ανέμελη ζωή των παιδιών στον Σείριο.
  • Παρομοίωση «έν’ άστρο σα φτερό θαλασσινό», «τους φαίνεται καράβι μακρινό»: με τη δημιουργία συνειρμών αποτυπώνεται ζωηρά και παραστατικά η εικόνα της Γης, όπως αυτή αποτυπώνεται στα μάτια των παιδιών στον Σείριο.
  • Υποθετικός διάλογος «Αυτή, τους λέει, παιδιά μου … τους τοίχους»: αποτυπώνεται με άμεσο και ζωντανό τρόπο η απάντηση του δασκάλου στα παιδιά από τον Σείριο. Ο δάσκαλος τους πληροφορεί ότι η ζωή στη Γη είναι δύσκολη, προβληματική αλλά οι άνθρωποι εμφανίζουν ένα μαχητικό χαρακτήρα προκειμένου να βελτιώσουν τις συνθήκες της ζωής τους.
  • Αντίθεση «ποτέ δε βάλαν έγνοια στην καρδιά», «και βάλαν από εκείνη τη βραδιά / μιαν έγνοια στη μικρούλα τους καρδιά»: με εμφατικό τρόπο εκφράζονται τα συναισθήματα των παιδιών στον Σείριο μετά την  πληροφόρηση για τη ζωή στη Γη που τα έκανε να διαπιστώσουν ότι παρόλα τα προβλήματα σε αυτήν η ζωή εκεί είναι πιο ενδιαφέρουσα από τη δική τους που φαντάζει ασφαλής και ήρεμη.

Προσωπική ανταπόκριση: οι μαθητές στο ερώτημα αυτό μπορούν να απαντήσουν ελεύθερα, δηλαδή είτε θετικά είτε αρνητικά, αρκεί να τεκμηριώσουν την άποψή τους.

Θέμα Δ

Δ1. Σε μια νεανική ιστοσελίδα δημοσιεύονται τα Κείμενα 1 και 2 και καλείσαι, αφού τα μελετήσεις, να απαντήσεις με ένα άρθρο (350-400 λέξεις), στην ίδια ιστοσελίδα, στα παρακάτω ερωτήματα: α) Με ποια εφόδια πιστεύεις ότι θα μπορέσεις να αντιμετωπίσεις τον κόσμο στην περίπτωση που επιβεβαιωθούν οι ανησυχίες που περιγράφονται στην παράγραφο 2 του Κειμένου 1; β) Με ποιες συγκεκριμένες δράσεις, κατά τη γνώμη σου, θα μπορούσατε εσείς οι νέοι να βελτιώσετε τον κόσμο; 

Μονάδες 30

Ενδεικτική απάντηση

Επικοινωνιακό πλαίσιο

  • Είδος κειμένου: άρθρο σε ιστοσελίδα
  • Πομπός: μαθητής
  • Δέκτης: νέοι

ΤΙΤΛΟΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

  • Αφόρμηση: η δημοσίευση των κειμένων 1 και 2
  • Αναφορά στο θέμα: δυσοίωνη κοινωνική πραγματικότητα
  • Ομαλή μετάβαση: αναφορά στο α΄ ζητούμενο: εφόδια του νέου για την αντιμετώπιση αυτής της κοινωνικής πραγματικότητας

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ

Α΄ Ζητούμενο

ΕΦΟΔΙΑ

  • Πνευματικά: γνώση, ευρυμάθεια, κριτική ικανότητα με στόχο να ανταποκριθεί στα φαινόμενα «ανεξέλεγκτης παραπληροφόρησης, ψηφιακής προπαγάνδας, απουσίας ορθολογισμού».
  • Ηθικά: σεβασμός, εντιμότητα, αγάπη, συλλογικότητα, ανθρωπιά με στόχο να ξεπεράσει φαινόμενα, όπως «κοινωνικές και φυλετικές ανισότητες, κοινωνική πόλωση, ρητορική μίσους, διενέξεις κρατών»
  • Ψυχικά: υπομονή, τόλμη, αγωνιστικό πνεύμα, ενσυναίσθηση, αυτογνωσία με στόχο να αντιμετωπίσει τη «μαζική επιτήρηση, τις ανελευθερίες, τον αυταρχισμό».

Β΄ Ζητούμενο

ΔΡΑΣΕΙΣ νέων για τη βελτίωση του κόσμου

  • Συμμετοχή στα κοινά
  • Εθελοντισμός
  • Συλλογικές διεκδικήσεις
  • Διάλογος